In oude Indiase tijden werd het begrip Guru Dakshina toegepast. Kort gezegd houdt het in dat je teruggeeft aan je leraar. Op Wikipedia wordt de volgende definitie hiervoor gegeven:
‘Een Vedisch concept van donatie of betaling voor de diensten van een priester, spirituele gids of leraar’. Alles wat werd teruggeven aan een priester of leraar werd Guru Dakshina genoemd.
Vooral in de Hindoe cultuur wordt er veel waarde gehecht aan guru’s, leraren of een ieder die ons onderwijst of begeleidt. Er wordt gezegd dat Guru Dakshina een manier was om de leraar te danken voor al hetgeen hij of zij aan je heeft geleerd. Dit kan door geld te geven, maar dit is geen vereiste. Je kunt ook Guru Dakshina doen door een klus voor de leraar/mentor/guru te doen.
In het Hindoe epos Mahabharata komt een interessant verhaal voor met betrekking tot Guru Dakshina.
Eklavya was een jongen die tot de lagere kaste van de samenleving behoorde. Hij wilde boogschieten leren onder de bekende Guru Dronacharya, maar de Guru weigerde hem vanwege zijn lagere status in de samenleving. Zonder zich druk te maken over de weigering, maakte Eklavya een standbeeld van Guru Dronacharya en begon hij zelf boogschieten te beoefenen terwijl hij het standbeeld aanbad. Na een lange tijd was Guru Dronacharya in de buurt van de plaats waar Eklavya verbleef. Terwijl hij daar ronddoolde, zag hij een hond wiens mond was gesloten door pijlen die rond zijn gezicht waren bedekt, zonder de hond echt pijn te doen. Toen hij daar naar keek, was Guru verbaasd en vroeg wie dat had gedaan. Later kwam hij erachter dat een jongen genaamd Eklavya hier verantwoordelijk voor was. Op het moment dat Eklavya ontdekte dat Guru Dronacharya in de buurt van zijn huis was, besloot hij de Guru zo snel mogelijk te ontmoeten. Toen de Guru hem vroeg van wie hij boogschieten leerde, zei hij 'van u, Guru' en liet hem zijn standbeeld zien. Guru Dronacharya was verbijsterd over zijn toewijding en vastberadenheid om boogschieten te leren. Echter, aangezien Guru de studenten van de hogere klasse lesgaf, hield hij er duidelijk niet van dat een jongen uit de lagere klasse zo goed boogschieten had geleerd. En toen kwam het moment waar Eklavya om bekend staat... Guru Dronacharya vertelde Eklavya dat hij zijn guru-dakshina moest betalen, aangezien hij onder zijn leiding (hoewel van zijn standbeeld) boogschieten had geleerd. Omdat hij niet blij was met een jongen van een lagere kaste die zo goed boogschieten had geleerd, wilde hij dat Eklavya geen goede boogschutter zou blijven en daarom vroeg hij Eklavya zijn rechterduim als zijn guru-dakshina. Eklavya, die een echte leerling was, sneed meteen zijn duim af en gaf die aan de Guru. Nou is bovenstaand verhaal geen aansporing om een lichaamsdeel af te snijden en deze aan je leermeester te geven! Waar we ons wél bewust van moeten zijn is: Onze (hedendaagse) leermeesters besteden veel tijd én geld om hun kennis op te doen, om lessen voor te bereiden, om verdere begeleiding te geven. Dit gaat soms ook ten koste van hun privé-tijd, waarbij ze die mogelijk doorgebracht hadden kunnen hebben met hun geliefden. Maar een inspirerende, welwillende leermeester zal graag tijd vrijmaken voor zijn/haar leerlingen. Ik denk dat wij als leerlingen geen idee hebben hoeveel tijd een leraar besteed aan voorbereidingen en aan het op peil houden van de kennis. Zodat zij ons weer kunnen doen ontwikkelen. Sommigen van ons beschouwen dit als vanzelfsprekend. En natuurlijk: vandaag de dag zal een leraar heus wel salaris ontvangen of lesgeld vragen. Maar hoe fijn is het om omgekeerd ook even die extra aandacht aan onze leermeesters te geven? Uit waardering, uit respect voor hetgeen hij of zij ons heeft bijgebracht? Sinds enkele jaren wordt er op de school van mijn echtgenote niet meer de individuele verjaardagen van de leerkrachten gevierd. In plaats daarvan is er een jaarlijkse ‘juffen/meester-dag’. Op deze dag maar ook in de laatste lesweek voor de grote schoolvakantie krijgen de leerkrachten (ongevraagd) allerlei attenties van hun leerlingen. Naast dat de kleintjes het leuk vinden om iets aan hun juf of meester te geven, is het ook een manier van de ouders om hun waardering uit te spreken voor de leerkrachten die hun kinderen weer een stukje verder heeft doen ontwikkelen. Dus eigenlijk ook wel een vorm van Guru Dakshina (giving back to the teacher). Er is een Hindie-gezegde die als volgt luidt: Guru Govind dono kharie hai, kieskie laagoe paaw? Baliehaarie Guru aap kie, Govind dieyo bataai! Dit betekent zoveel als: God en de guru (leraar) staan voor mij? Wie zal ik als eerste begroeten? Hulde aan de guru, die mij het bestaan van God heeft geleerd! Binnen de Hindoestaanse gemeenschap (ik spreek dan vooral ook namens mezelf) worden niet alleen leerkrachten als Guru’s beschouwd. Ook je ouders zijn Guru’s. In feite zijn zij je EERSTE guru’s. Immers, zij zijn degenen die je hebben leren lopen, eten, onderscheid tussen goed en kwaad aangeleerd, etc. Het mag dan ook geen verrassing zijn dat ik mijn ouders inderdaad als mijn eerste guru’s beschouw. Mijn oproep is dan ook om respectvol om te gaan met degenen die ons nieuwe kennis aanreiken. Laten we hen waarderen door hen te betalen voor hun diensten. Laten we hen waarderen door hen af en toe een kleinigheidje aan te bieden. Weet je nog uit de lesboekjes van vroeger? Waarbij een leerling een appel voor de juf meebracht? Ook een gevalletje van Guru Dakshina! En de oplettende lezer zal opgemerkt hebben dat het eigenlijk opgaat voor een ieder die een dienst aanbiedt. De persoon in kwestie heeft tijd en moeite genomen om iets voor jou te produceren. Dat kan zijn een advies voor je startende onderneming of bijvoorbeeld het ontwerpen van een flyer of een boekomslag. ‘Don’t take things for granted’! Waardeer hen naar waarde. En soms is zelfs een lief kaartje of whatsapp-berichtje als teken van dank al van grote waarde!